Həyatı

Mikayıl Əbdülqədir oğlu İsmayılzadə, ədəbi aləmdə tanınmış təxəllüsü ilə Mikayıl Müşfiq, XX əsr Azərbaycan poeziyasının ən parlaq və ən faciəvi taleli nümayəndələrindən biridir. 5 iyun 1908-ci ildə Bakıda, ziyalı ailəsində anadan olan Müşfiq, qısa ömründə Azərbaycan ədəbiyyatında silinməz iz qoyaraq həm romantik poeziyanın, həm də siyasi repressiyaların simasına çevrilmişdir.

Mikayılın atası Mirzə Əbdülqədir Vüsaqi həm müəllim, həm də şair olmuşdur. Onun erkən yaşlarında atasını itirməsi, həyatının ilk illərindəki həssaslığı formalaşdıran əsas faktorlardan biri olmuşdur. Anası isə Mikayıl körpə ikən vəfat etmiş, onu əmisi və bibisi böyütmüşdür.

İbtidai təhsilini Bakıdakı rus–tatar məktəbində alan Mikayıl, sonralar Azərbaycan mühitində tanınan 2-ci dərəcəli məktəbdə təhsilini davam etdirmişdir. 1927–1931-ci illərdə isə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Filologiya fakültəsində ali təhsil alaraq Azərbaycan dili və ədəbiyyatı ixtisası üzrə müəllim diplomu almışdır. Məhz bu dövrdə o, ədəbiyyata maraq göstərmiş, klassik şairlərin təsiri altında öz poetik cığırını formalaşdırmağa başlamışdır.

Ədəbi fəaliyyətə başlanğıc

Mikayıl Müşfiqin ədəbi yaradıcılığı 1926-cı ildə çap olunan ilk şeiri “Bir gün” (bəzi mənbələrdə “Bu gün”) ilə başlamışdır. Bu şeir “Gənc işçi” qəzetində dərc olunmuş və oxucu diqqətini çəkmişdir. Qısa müddətdə o, dövrünün bir sıra qəzet və jurnallarında — “Maarif və mədəniyyət”, “Kommunist”, “Yeni yol”, “Inqilab və mədəniyyət” kimi mətbu orqanlarda şeirlərini çap etdirməyə başlamışdır.

Yaradıcılığının mövzu və üslub baxımından inkişafı

Mikayıl Müşfiq 1930-cu illər Azərbaycan poeziyasının önündə gedən nümayəndələrindən biri olmuşdur. Onun yaradıcılığı romantik lirika, sevgi, təbiət gözəllikləri, vətənə sevgi, ana obrazı, azadlıq və daxili duyğuların fəlsəfi təzahürü ilə seçilirdi.

Əsərlərində müasir şəhər həyatını, işçilərin, kəndlilərin yaşam tərzini, mənəvi aləmi və ictimai prosesləri incə poetik dillə təqdim edirdi. O, klassik şeirin forma və musiqililiyini qoruyaraq, müasir məzmun gətirə bilmiş, bu üslub sintezini uğurla həyata keçirmişdi.

Ən tanınmış şeirləri sırasında:

“Oxu tar” – milli musiqi alətini və onun ruhdakı əksini vəsf edən poetik manifesti

“Ana” – ana sevgisinin dərinliyi və ülviliyini ifadə edən təsirli lirikası

“Düşmən”, “Bülbüllər”, “Pambıq”, “Küləklər”, “Gecə və səhər”, “Qəribədir” – dövrün poetik və ictimai ruhunu əks etdirən nümunələrdir.

Kitabları:

“Şeir dəftəri” (1934) — sağlığında çap olunmuş yeganə kitabı.

“Seçilmiş əsərləri” (1957) — şeir və məktublardan ibarət toplu.

“Mikayıl Müşfiq. Əsərləri” (2 cild, 2008) — 100 illik yubiley nəşri, tam əsərlər toplusu.


Pedaqoji fəaliyyəti və ictimai mövqeyi

Təhsilini bitirdikdən sonra Müşfiq Bakı məktəblərində müəllimlik etmişdir. O, pedaqoji fəaliyyətində gənclərə ədəbiyyatı və milli kimliyi aşılamış, həmçinin oxuduğu məktəblərdə ədəbi dərnəklərin təşkilində fəal iştirak etmişdir.

1933-cü ildə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə üzv qəbul edilən Mikayıl Müşfiq, həm də “Azərnəşr” nəşriyyatında redaktor kimi çalışmışdır. Onun ictimai aktivliyi, gənc yazarlara dəstək göstərməsi və poeziyada milli duyğuları qabartması onu zamanla təkcə oxucular arasında deyil, ədəbi çevrələrdə də nüfuzlu fiqura çevirmişdi.

Repressiya və faciəli sonluq

Lakin Mikayıl Müşfiqin azadlıq duyğusu ilə yoğrulmuş poeziyası, milli musiqiyə və kimliyə bağlılığı 1930-cu illərin repressiya dövründə siyasi hakimiyyətin diqqətini çəkmişdi. O, 1937-ci ilin may ayında əsassız ittihamlarla NKVD tərəfindən həbs olunmuş, ağır işgəncələrə məruz qalmış və 1938-ci ildə, cəmi 29 yaşında güllələnmişdir.Ona qarşı irəli sürülən ittihamlar arasında “xalq düşməni olmaq”, “pantürkist fikirləri təbliğ etmək”, “əks-inqilabi poeziya yaratmaq” kimi əsassız və siyasi sifarişli iddialar olmuşdur. Həbsdən sonra onun ailəsi də təzyiqlərə məruz qalmış, həyat yoldaşı Dilbər Axundzadə sürgün edilmişdir.

Onun məzarı bu gün də məlum deyil, bu isə onu milli ədəbiyyatımızın ən simvolik şəxsiyyətlərindən birinə çevirir.

Reabilitasiya və xatirəsinin yaşadılması

1956-cı ildə Mikayıl Müşfiq SSRİ Ali Məhkəməsinin Hərbi Kollegiyası tərəfindən tam bəraət almış, onun adı ədəbiyyatımıza qaytarılmışdır. O vaxtdan bəri onun əsərləri dəfələrlə nəşr olunmuş, Azərbaycan məktəblərinin dərsliklərinə daxil edilmiş, əsərləri müxtəlif dillərə tərcümə olunmuşdur.

Bu gün:

Bakı şəhərində onun adını daşıyan küçə və məktəb fəaliyyət göstərir,Heykəli ucaldılmışdır,Onun həyatına və yaradıcılığına həsr olunmuş filmlər, sənədli materiallar, verilişlər hazırlanmışdır.

Ədəbi irsi və Azərbaycan poeziyasında rolu

Mikayıl Müşfiq, Azərbaycan ədəbiyyatında romantik poeziyanın yeniləyicisi, səmimi hisslərin və milli duyğuların daşıyıcısı, estetik dəyərləri qoruyaraq yeni formalara keçid edən şair kimi yadda qalmışdır. Onun şeirləri təkcə söz deyil, həm də ruh daşımış, musiqili strukturu, daxili ritmi və emosionallığı ilə Azərbaycan poeziyasına yeni nəfəs gətirmişdir.Onun poetik mirası bu gün də gənc şairlər üçün ilham mənbəyidir. O, təkcə repressiyanın qurbanı deyil, həm də azad fikrin, poeziyada səmimiyyətin və xalq ruhunun təcəssümüdür.

Mikayıl Müşfiq – bir ömür boyu yaşamaq istədiyi duyğuları bir neçə ilə sığdırmış, lakin əsərləri ilə yüz illərə səslənmiş bir sənətkardır. Onun yaradıcılığı poeziyamızda həm duyğunun, həm azadlığın, həm də hüznün izidir. Susdurulmuş səsi şeirlərində danışır, adını unutdurmaq istəyənlərin inadına xalqının hafizəsində yaşayır.