Nizami Gəncəvi (təxminən 1141–1209, Gəncə) — orta əsrlər Şərqinin ən böyük şairlərindən biri, farsdilli poeziyanın klassiki və epik romantizmin banilərindəndir. O, farsdilli epik poeziyaya canlı danışıq dilini və realizmi gətirən ilk sənətkarlardandır.


Əsərlərində həm islamdan əvvəlki, həm də islam dövrü İranına aid mövzulara toxunaraq, zəngin və çoxqatlı bir mənzərə yaratmışdır. O, şifahi xalq ədəbiyyatının və yazılı tarixi salnamələrin motivlərini bədii dildə birləşdirmiş, qəhrəmanlıq və romantika ilə zənginləşdirmişdir.


Nizaminin təsiri təkcə fars poeziyası ilə məhdudlaşmamış, Azərbaycan, İran, Əfqanıstan, Tacikistan, Hindistan, Pakistan, Gürcüstan, Türkiyə və Özbəkistan kimi ölkələrin ədəbi-mədəni həyatına da damğa vurmuşdur. Onun yaradıcılığı Hafiz Şirazi, Mövlana Cəlaləddin Rumi və Sədi Şirazi kimi sənətkarların poeziyasına da güclü təsir göstərmişdir.


Nizaminin ən böyük ədəbi irsi onun məşhur **“Xəmsə”**sidir (beşlik). Bu beş məsnəvi, fərqli mövzular və dərin fəlsəfi baxışlarla zəngin olub, Şərq ədəbiyyatında əvəzsiz yer tutur. Əsərləri müxtəlif dövrlərə aid çoxsaylı əlyazmalar şəklində dövrümüzə qədər gəlib çıxmışdır və bu, onun yaradıcılığının geniş coğrafiyada və uzun illər ərzində necə böyük nüfuz qazandığını sübut edir.


Nizaminin 850 illik yubileyi münasibətilə 1991-ci il UNESCO tərəfindən “Nizami ili” elan edilmişdir.



---


Nizami Gəncəvinin əsas əsərləri (Xəmsə):


1. Sirlər xəzinəsi (Məxzanül-əsrar) – fəlsəfi-didaktik mövzulara həsr olunmuşdur



2. Xosrov və Şirin – romantik məhəbbət dastanı



3. Leyli və Məcnun – məşhur faciəvi sevgi hekayəsi



4. Yeddi gözəl (Haft Peykar) – mistik və simvolik süjetlərlə zəngin məsnəvi



5. İsgəndərnamə – İsgəndər Zülqərneynin obrazı ətrafında qurulmuş fəlsəfi və tarixi poemalar toplusu