Xəlil Rza Ulutürk — Sözün və Vətənin Şairi

Xəlil Rza Ulutürk — Azərbaycan poeziyasının milli ruhunu yaşadan, sözün azadlığını tərənnüm edən böyük şair, alim və mübariz bir fikir adamıdır. Tam adı Xəlil Rza oğlu Xəlilov olan şair 1932-ci il oktyabrın 21-də Salyan rayonunun Pirəbbə kəndində anadan olub. Bəzi sənədlərdə doğum ili 1933 göstərilsə də, özü hər zaman 1932-ci ili qeyd edib və deyib: “Təşviqatçı” jurnalı ilə yaşıdam.”

Ailəsi və Uşaq Çağı

Xəlil Rza dərin köklərə, keşməkeşli talelərə malik bir ailədə böyüyüb. Atası Rza bəy mühasib və müfəttiş kimi çalışıb, lakin İkinci Dünya müharibəsinin ilk illərində orduya çağırılaraq Moskva yaxınlığında döyüşüb. Vətənə qayıdanda bədənində 17 yara gəzdirirdi. Bu yaraların ağrısı 1957-ci ildə onun həyatını yarımçıq qoydu. Xəlil Rza atasına sonsuz hörmət və sevgi ilə bağlı idi. Uşaq yaşlarında atasının səslə oxuduğu klassik şeirlər — Füzuli, Sabir, Əli bəy Hüseynzadə, Ziya Göyalp — onun ədəbi düşüncəsinin təməllərini qoydu:

Anası isə ona dilin zərifliklərini, sözün ahəngini öyrədən ilk müəllim idi. Evdar xanım olan Xanım ana 5 oğul və 3 qız övladı böyütsə də, hər birinin içində sözə, poeziyaya sevgi aşılayıb.

Repressiya və Ailə Tarixi

Xəlil Rzanın ailəsi Sovet repressiyalarından da yan keçə bilməyib. Babalarından biri — Rüstəm bəy 1918-ci ildə erməni daşnaklarının törətdiyi qırğın zamanı şəhid edilib. Digər babası Xəlil bəy isə 1933-cü ildə əmlakı müsadirə olunub, 1937-ci ildə isə millətçi fikirlərinə görə Sibirə sürgün edilib. Bu acı xatirələr Xəlil Rzanın içində yanan milli yaddaşın və mübarizə ruhunun əsasını qoyub.

Təhsili və Ədəbi Yolu

1954-cü ildə Bakı Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsini bitirən Xəlil Rza hələ tələbəlik illərində mətbuatda ilk şeirlərini çap etdirmişdi. Ədəbi tənqid, tərcüməçilik və ədəbiyyatşünaslıq sahələrində də fəal olan Xəlil Rza 1969-cu ildə filologiya elmləri doktoru elmi dərəcəsi alıb.

Milli Azadlıq Ruhunun Şairi

1980-ci illərin sonlarında Xəlil Rza Azərbaycanın milli azadlıq hərəkatının ön sıralarında yer aldı. 1990-cı ilin 20 Yanvar faciəsindən sonra Moskvada, Lefortovo həbsxanasında həbsdə saxlanıldı. Bu günlərdə o, qələmi və iradəsi ilə azadlıq ideallarını müdafiə edirdi. 1991-ci ildə azadlığa buraxıldıqdan sonra yenidən ictimai-siyasi proseslərdə fəallıq göstərdi. Onun poeziyası bu dövrdə azadlıq, vətən, şəhidlik və dirəniş ruhunu təlqin edirdi.

Mükafatları və Son illəri

Əməkdar incəsənət xadimi (1986), M.F.Axundov adına mükafat laureatı (1991), Azərbaycan Respublikasının Xalq şairi (1992) fəxri adlarına layiq görülüb. Ölümündən sonra isə “İstiqlal” ordeni ilə təltif olunub.

1994-cü ildə Bakıda vəfat edən Xəlil Rza Ulutürk Fəxri Xiyabanda dəfn olunub. Onun irsi bu gün də azərbaycançılıq ruhunu yaşadan əsas bünövrələrdən biri kimi qorunur.

Ulutürkün Evində Poeziya Səsləri Susmurdu

Xəlil Rzanın bacı-qardaşları da poeziyaya biganə qalmamışdı — Rüstəm, Tofiq, Məmməd, Böyükxanım, Ulduz, Arifə və Fərhad şeirə, sözə meyilli idilər. Ailə daxilindəki bu ədəbi mühit, Ulutürkün ruhunu formalaşdırdı və onu “xalqın səsi”nə çevirdi.