👤 Şəxsi həyat və mənşəyi

Abdulla Tağı oğlu Talıbzadə – ədəbiyyatda tanındığı adla Abdulla Şaiq, 1881-ci ildə Tiflis şəhərində, ziyalı və dini təhsilli bir ailədə anadan olmuşdur.Atası Axund Tağı Talıbzadə – dövrünün tanınmış molla və publisistlərindən biri, eyni zamanda maarifpərvər yazıçıdır. Ana tərəfi isə Şuşa mənşəlidir, ona görə Şaiq özünü həm də şuşalı sayırdı.Uşaqlıqda ata nəzarəti ilə ərəb və fars dillərində mənbələr oxuyur, cavan yaşında artıq ərəb, fars, türk və rus dillərində sərbəst yazıb oxuyurdu. Bu çoxdilli təhsil onu həm klassik şərq ədəbiyyatına, həm də Avropa romantizminə bağladı.

🎓 Təhsili və İstanbul illəri

1899-cu ildə İstanbula gedərək Darülmüəllimin-i Rüşdi adlı müəllim hazırlayan seminariyada oxudu. Burada o, yalnız pedaqoji təhsil almırdı – həm də Əli bəy Hüseynzadə, Ziya Gökalp, Namıq Kamal kimi türkçü-millətçi düşüncə ilə tanış oldu.İstanbulda oxuduğu illər onun dünya görüşündə dönüş yaratdı:

✔︎ Millət məsələlərinə maraq artdı

✔︎ Təhsilin bir millətin ayaqda durması üçün tək yol olduğuna inam formalaşdı

✔︎ Qadın hüquqları, maarif, azadlıq və ədəbiyyatın rolu kimi məsələlər üzərində düşünməyə başladı

📚 Maarifçilik fəaliyyəti

Bakıya döndükdən sonra Şaiq həyatını məktəblərə və uşaqlara həsr etdi.

⚫ 1901-ci ildən başlayaraq Bakının bir çox rus-müsəlman məktəblərində dərs dedi.

⚫ Ən çox çalışdığı və iz qoyduğu məktəb: “Səadət” məktəbi

⚫ O, dərslərində yalnız tədris etmir, yeni təlim metodları tətbiq edir, uşaqlara sözlə düşünməyi, əxlaqlı olmağı, vicdanla yaşamağı öyrədirdi.

Şaiq, ilk uşaq teatr dərnəklərini yaradan, şagirdlərinə səhnə ruhu aşılayan müəllimlərdən biri idi.Onun çalışdığı dövrdə Azərbaycanda “müəllim” sözü çox hallarda “Şaiq”lə eyniləşirdi.

🖋️ Ədəbi mövzular və dəyərlər

Abdulla Şaiqin əsərləri üç əsas xətt üzrə inkişaf edir:

1. Uşaq ədəbiyyatı və tərbiyə

O, uşaq ədəbiyyatının təkcə “əyləncə” deyil, şəxsiyyət tərbiyəsi vasitəsi olduğuna inanırdı.

Əsərlərində uşaqlara:

✔︎ Doğrunu demək,

✔︎ Ən zəifə yardım etmək,

✔︎ Ana və Vətənə sevgi duymaq,

✔︎ Ədalətli və mərhəmətli olmaq – aşılanırdı.

O, "uşaq ədəbiyyatı, xalqın gələcəyinə yazılmış məktubdur" – deyirdi.

2. Maarif və dil

“Ən gözəl silah – maarifdir” fəlsəfəsi ilə hər yazısında təhsil və ana dili mövzularını önə çəkirdi.“Dil xalqın ruhudur” deyərək ana dilini qorumağın milli varlıq üçün əsas olduğunu müdafiə edirdi.

3. Milli dəyərlər və əxlaq

Onun dram və hekayələri əsasən aşağı siniflərdən olan insanların həyatında ədalət axtarışı, qadınların cəmiyyətdəki rolu, evlilik, yoxsulluq, şəxsi ləyaqət kimi mövzular ətrafında qurulub.

🎭 Dramaturgiyası

Şaiq Azərbaycan teatrının inkişafında da mühüm yer tutur. Onun pyesləri uşaqlar və böyüklər üçün yazılıb:

🎭 “Xəyal içində” – romantik-məlankolik bir dramdır, vətən həsrəti və şəxsiyyət ziddiyyətləri ilə doludur

🎭 “Sevda” – ailə və sevgi münasibətləri içində qadının cəmiyyətdəki yerini vurğulayır

🎭 “Vətən” – oyanış və millətə çağırış səhnəsi

🎭 “Dəli Kür” (erkən versiya) – sonralar İsmayıl Şıxlının romanında bu ideyanın davamı hiss edilir

🌍 Şaiq və dünya ədəbiyyatı

Abdulla Şaiq yalnız yazmırdı, həm də oxuyurdu və tərcümə edirdi.

🔸 Puşkinin “Yevgeni Onegin”indən parçalar

🔸 Lermontovun “Mtsiri” poemasının poetik tərcüməsi

🔸 Tolstoyun uşaq hekayələri

🔸 Firdovsinin “Şahnamə”sindən dastanlar

🔸 Şekspirin bəzi monoloqları

Onun tərcümələri yalnız dil deyil, ruh baxımından da yüksək idi. Tərcümə edərkən müəllifin daxili intonasiyasını qoruyurdu.

⚖️ Siyasi dövr və ideoloji mövqeyi

Şaiq heç vaxt açıq siyasi polemikalara girməsə də, ideoloji baxımdan aydın mövqedə idi: – Əli bəy Hüseynzadə və Məmməd Əmin Rəsulzadənin türkçü ideallarına rəğbət bəsləyirdi

– Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə təhsil islahatlarını dəstəkləyirdi

– Sovet rejimi gəldikdən sonra tənqiddən qaçaraq, maarifçilik istiqamətinə çəkildi

Buna görə də o, repressiyadan qurtuldu, lakin ürəyindəki azad düşüncə daraldıldı.

🏅 Mükafat və irsi

🔸 1934 – Azərbaycan SSR əməkdar müəllimi

🔸 1940 – Əməkdar incəsənət xadimi

🔸 1944 – vəfatı (vəfatından sonra yazıçı irsi daha da tanındı)

📌 Bu gün Şaiq haradadır?

📍 Bakı şəhərindəki Abdulla Şaiq adına ev-muzey

📍 Abdulla Şaiq adına 3 saylı məktəb

📍 Ədəbi dil dərsliklərində onun şeirləri və nağılları

📍 Hər il uşaq ədəbiyyatı müsabiqələrində onun adının verilməsi

📍 Gənc yazıçılar arasında tərbiyəedici ədəbiyyat nümunəsi kimi Şaiq poetikası araşdırılır

📖 Ən çox sitatlanan misralar

“Dil ki vardır, millət vardır, dil gedərsə, millət gedər!”

“Uşaq tərbiyəsi, xalqın gələcəyinə əkilən toxumdur.”

“Maarif – sönməyən işıqdır. Kim onu saxlayırsa, o xalq ucalır.”

Abdulla Şaiq – yalnız müəllim və şair deyil, bir epoxa, bir məktəbdir.O, uşaqlıq saf duyğularını poeziyaya, tərbiyəni ədəbiyyata, maarifi millətə çevirdi.Bu gün biz onun yazdığı misralarla düşünür, söylədiyi prinsiplərlə formalaşırıq. Onun əsərlərindəki qürur, mərhəmət və əxlaq – hələ də cəmiyyətin özülüdür.