🌿 Şah İsmayıl Xətai – Taxt-tacı qılınca bağışlayan Xətai, qəlbini isə sözün işığına əmanət etdi.


Şah İsmayıl Xətai 1487-ci il iyulun 17-də İran Azərbaycanının Ərdəbil şəhərində anadan olub. Atası Şeyx Heydər, anası isə Ələviyyə zadəgan ailəsinə mənsub Təbrizli Bəktaşiyə Fatimə Bəyim idi. Şeyx Heydər tanınmış sufi idi və Səfəviyyə təriqətinin rəhbəri sayılırdı. Bu soy köklü dini, ictimai və siyasi nüfuza sahib idi. Atasının öldürülməsindən sonra İsmayıl bir müddət gizlində yaşamalı oldu, amma o, çox gənc yaşda siyasi səhnəyə çıxaraq xalqın ümidinə çevrildi.

🏰 Dövlət xadimi kimi fəaliyyəti

Şah İsmayıl 1501-ci ildə Təbrizə daxil olaraq özünü şah elan etdi və bununla da Səfəvilər dövlətinin əsasını qoydu. Bu dövləti şiə məzhəbi üzərində birləşdirdi, şiəlik rəsmi dövlət dini elan olundu.

Şah İsmayılın dövləti qısa zamanda böyüyərək, Azərbaycanın, İranın, İraqın, Əfqanıstanın və bəzi Anadolu torpaqlarının bir hissəsini əhatə etdi. O, Osmanlılarla Çaldıran döyüşündə (1514) məğlub olsa da, dövlətin varlığını qorudu. Səfəvilər dövləti bu məğlubiyyətə baxmayaraq, sonrakı əsrlərdə regionun əsas güc mərkəzlərindən birinə çevrildi.


🔖Xətai – dövlət adamı kimi:

Siyasi və dini birliyi təmin etdi.

Ordunu gücləndirdi, qızılbaş hərbi sistemini qurdu.

İqtisadi və inzibati islahatlar həyata keçirdi.

Türkcənin dövlət dili olmasını təmin etdi.


📜 Yaradıcılığı

Şah İsmayıl təkcə siyasətçi və sərkərdə deyil, həm də dövrünün ən önəmli şairlərindən biri idi. O, "Xətai" təxəllüsü ilə yazdığı şeirlərlə xalq arasında dərin iz buraxdı.


Onun şeirlərində:

Vətənə məhəbbət,

Dini  və Allaha bağlılıq,

İlahi eşq,

Əxlaq və hikmət,

Ədalət və mənəvi saflıq motivləri geniş yer tutur.


📑 Ən mühüm ədəbi əsəri:

"Divan" – yüzlərlə qəzəl, qoşma, mürəbbə və digər poetik formaları əhatə edən külliyyat.

"Nəsihətnamə" – gənclərə və cəmiyyətə əxlaqi və sufiyanə tövsiyələr verən didaktik nəsr əsəridir.

🕯 Vəfatı və Mirası


Şah İsmayıl Xətai 1524-cü il mayın 23-də Təbrizdə vəfat etdi. O, Ərdəbildəki Şeyx Səfi məqbərəsində dəfn olundu.

Ölümündən sonra onun qurduğu dövlət – Səfəvilər imperiyası – yüz ildən çox yaşadı və regionun dini-siyasi xəritəsini dəyişdi. Onun ədəbiyyat sahəsindəki fəaliyyəti isə Xətai mirası kimi bu gün də yaşayır və Azərbaycan ədəbiyyatında böyük yer tutur.

✅ Nəticə

Şah İsmayıl Xətai həm qılıncla torpaq birləşdirən, həm də qələmlə könül fəth edən nadir şəxsiyyətlərdəndir. O, bir tərəfdən Səfəvi dövlətini quraraq, türk-şiə kimliyini mərkəzə çəkmiş, digər tərəfdən xalq dili ilə yazdığı şeirlərlə sadə insanın ruhuna toxunmuşdur.