Cəlil Məmmədquluzadə – kimdir? Həyatı, yaradıcılığı, əsərləri 

Həyatı 

Cəlil Məmmədquluzadə 10 fevral 1869-cu ildə Naxçıvan şəhərində, kiçik tacir ailəsində anadan olmuşdur. Realist nasir, dramaturq, publisist və maarifçi kimi Azərbaycan ədəbiyyatının klassiklərindən biri sayılır. Cəlil Məmmədquluzadənin atası Məşədi Məmmədqulu Məşədi Hüseynqulu oğlu savadlı və dindar bir şəxs olmuşdur. Ailəsi yoxsul olsa da, elmə və maarifə böyük önəm vermişdir. Atası XIX əsrin sonlarında Naxçıvanda duz anbarlarında və baqqal dükanında işləyərək ailəsini dolandırmışdır. Cəlil ailədə beş uşaqdan biri idi. Qardaşlarından yalnız Ələkbər və özü sağ qalaraq böyümüşdü.

Təhsili

Cəlil Məmmədquluzadə ilk təhsilini mollaxanada alsa da, sonradan Zaqafqaziya Müəllimlər Seminariyasına daxil olaraq burada pedaqoji biliklərə yiyələnmişdir. O, 1887-ci ildə seminariyanı bitirib müəllimlik ixtisası almışdır. Təhsil aldığı dövrdə rus və fars dillərini öyrənmiş, klassik ədəbiyyata böyük maraq göstərmişdir.

Yaradıcılığı

Cəlil Məmmədquluzadənin yaradıcılığı əsasən satira və realizm üzərində qurulmuşdur. O, xalqın problemlərini, cəhaləti, sosial ədalətsizlikləri realist şəkildə qələmə almışdır. 1906-cı ildən başlayaraq redaktoru olduğu “Molla Nəsrəddin” jurnalı ilə təkcə Azərbaycanda deyil, bütün müsəlman Şərqində maarifçilik hərəkatının öncül fiqurlarından biri kimi tanınmışdır. Əsərlərində xalq dili, sarkazm, yumor və incə ironiya əsas üslub xüsusiyyətləri olmuşdur.

Pedaqoji fəaliyyəti

1887–1897-ci illər arasında müəllimlik fəaliyyəti göstərən Cəlil Məmmədquluzadə Uluxanlı (İrəvan quberniyası), Baş Noraşen və Nehrəm kəndlərində dərs demişdir. Onun müəllim kimi çalışdığı bu dövr sonradan yazdığı hekayə və povestlərə real həyat müşahidələri qazandırmışdır. O, məktəblərin vəziyyəti, əhalinin elmə marağı və sosial təbəqələşmə kimi mövzuları həm pedaqoq, həm yazıçı gözü ilə müşahidə etmişdir.

Əsərləri

Cəlil Məmmədquluzadənin əsərləri 4 cilddə toplanaraq nəşr olunmuşdur:

I cild – Nəsr, dram əsərləri, satirik şeirlər, tərcümələr

II və III cild – Felyeton və məqalələr

IV cild – Memuarlar, məktublar, digər yazılar

Əsərləri əsasında çəkilən bəzi filmlər:

Poçt qutusu (1967)

Quzu (1967)

Qəm pəncərəsi (1986)

Pirverdinin xoruzu (1987)

Lal (1992, 2003)

O dünyadan salam (1991)

Anamın kitabı (1994)

Sirkə, Oyun (2003)

Nəsr əsərləri

Cəlil Məmmədquluzadənin nəsr yaradıcılığı Azərbaycan ədəbiyyatında yeni mərhələ hesab olunur. O, adi insanların həyatını, sosial haqsızlıqları və kənd məişətini ustalıqla təsvir etmişdir. Nəsr əsərlərinə aşağıdakılar daxildir:

Danabaş kəndinin əhvalatları (povest)

Poçt qutusu

Kişmiş oyunu

Usta Zeynal

Lal

Danabaş kəndinin məktəbi

İranda hürriyyət

Qurbanəli bəy

Saqqallı uşaq və s.

Nəticə

Cəlil Məmmədquluzadə Azərbaycan ədəbiyyatının satirik nəsr və publisistika sahəsində ən mühüm simalarından biridir. Onun fəaliyyəti təkcə ədəbiyyatla məhdudlaşmayıb, eyni zamanda milli oyanış, maarifçilik və ictimai islahat ideyaları ilə müşayiət olunmuşdur. "Molla Nəsrəddin" jurnalı vasitəsilə yaratdığı ədəbi məktəb, yazılı sözlə cəmiyyətə göstərdiyi təsir bu gün də öz aktuallığını qoruyur.