Sözün Keşikçisi: Bəxtiyar Vahabzadənin Dil Sevgisi və Yusif Seyidovun Tədqiqatları


Azərbaycan poeziyasının nəhəng simalarından olan Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə təkcə bədii yaradıcılığı ilə deyil, ana dilinə göstərdiyi sonsuz ehtiramla da seçilib. Bu böyük sənətkarın dilə münasibəti görkəmli alim, professor Yusif Seyidovun diqqət mərkəzində olub və o, bu istiqamətdə dəyərli araşdırmalar aparıb.

Bəxtiyar Vahabzadə dil məsələsinə yalnız poeziyada deyil, publisistik əsərlərində də geniş yer ayırıb. Öz sözləri ilə desək: “Mənim ən böyük mübarizəm sovet dövründə ayaqlar altına atılan ana dilimizin keşiyində durmaq olub. Bu mövzuya onlarla şeir, poema və məqalə həsr etmişəm”. Onun hər bir poetik əsəri sanki ana dilinin haqq səsini dünyaya duyur.

Bu mövzunun əhəmiyyətini dərindən dərk edən professor Yusif Seyidov Vahabzadənin dilə münasibətini sistemli şəkildə öyrənən ilk alimlərdəndir. 1983-cü ildə çap olunan “Sözün qüdrəti” adlı monoqrafiyada bütöv bir bölmə — təxminən 100 səhifə — məhz Vahabzadənin dil və üslub məsələlərinə həsr olunub. Alim bununla kifayətlənməyərək “Şairin fikir dünyası” adlı ayrıca bir tədqiqat əsəri də ərsəyə gətirib. Bu yazıda isə diqqət mərkəzində daha çox şairin publisistik yaradıcılığı və oradakı dil qayəsi dayanır.

“Vətən ocağının istisi”, “Sadəlikdə böyüklük”, “Gəlin açıq danışaq”, “Ədəbi düşüncələr” və digər publisistik kitablarında Bəxtiyar Vahabzadə dil mövzusuna xüsusi önəm verir. Yusif Seyidov da bu əsərləri əsas götürərək dərin analiz aparır.

Seyidovun gəldiyi qənaətlərdən biri də budur ki, Vahabzadə ana dilini yalnız milli kimliyin ifadə vasitəsi kimi deyil, ümumbəşəri dəyər kimi də qiymətləndirir. Onun fikrincə, dil – hansı xalqa mənsub olmasından asılı olmayaraq – insan üçün doğmadır, müqəddəsdir. Bu yanaşma, Vahabzadənin “Oğluma” şeirinə Nəriman Nərimanovun ana dili haqqında fikirlərini epiqraf kimi seçməsində də öz əksini tapır.

Yusif Seyidov həmçinin Vahabzadənin poeziya dilindəki sadəlik, aydınlıq və yerində işlənmiş söz seçiminə diqqət çəkir. Şairin öz sözləri ilə desək: “Əsas məsələ sözün özündə deyil, onun nə dərəcədə yerində işlədilməsindədir”. Bu düşüncə onun yaradıcılığının dil baxımından əsas fəlsəfəsini təşkil edir.

Ədəbiyyatla dilin vəhdətinə olan yanaşma Vahabzadənin Səməd Vurğun irsinə münasibətində də açıq görünür. O, Səməd Vurğunun dili haqqında əhatəli dissertasiyalar yazıb, monoqrafiyalarla bu mövzunu elmi müstəviyə daşıyıb. Seyidov da bu məsələyə xüsusi yer ayıraraq göstərir ki, Vurğunun “Muğan” poeması poetik dildə yeniliyin və cəsarətli ifadəçiliyin təcəssümüdür. Burada "eksqavator", "sement", "çaxnaşıq" kimi gündəlik sözlər poetik gücə çevrilib.

Vahabzadənin sözə olan münasibəti onun Füzuli irsinə baxışında da özünü göstərir. O, Füzulini “söz ordusunun sərkərdəsi” adlandırır və sözə verdiyi mənalar, çalarlar, incəliklər barədə heyranlıqla danışır. Seyidov bu düşüncələri yüksək qiymətləndirir və vurğulayır ki, Vahabzadə sözə yanaşmasında hər zaman dərinlik və incəlik axtarıb.

Vahabzadə təkcə klassiklərə deyil, müasirlərinə də eyni dərəcədə diqqət yetirib. O, Mir Cəlalın dilini xalqın danışıq tərzinə uyğun sayıb və elmi əsərlərində belə süni üslubdan qaçmasını təqdir edib. Gənc şairlər içində Fikrət Qoca, Məmməd Araz, İsa İsmayılzadə kimi qələm sahiblərinin yaradıcılığına xüsusi önəm verib. Xüsusilə, Məmməd Aslan haqqında yazdığı “Sözün şəhdi, dilin nəğməsi” adlı məqaləsində onun şeirlərini ana dilinin ləzzətini duya bilənlər üçün tövsiyə edib.

Bütün bu faktlar bir daha sübut edir ki, Bəxtiyar Vahabzadə həyatını və yaradıcılığını ana dilinə həsr etmiş bir fikir adamıdır. O, dilin sadəcə ünsiyyət vasitəsi deyil, milli varlığın bünövrəsi olduğunu dərk edən, onu qoruyan və sevdirən nadir sənətkarlardandır. Onun irsi, Yusif Seyidov kimi alimlərin araşdırmaları ilə birlikdə, filologiyamızın zəngin sərvətinə çevrilib və gələcək nəsillər üçün öyrənilməli örnəkdir.