“Gülüstan” adlı bir xəritə yoxdur. Sadəcə, dəriyə sancılmış, sağalmayan, vaxt keçdikcə daha da dərinləşən, xalqın qəlbində qanayan bir yara var. Bu yara, Bəxtiyar Vahabzadənin qələminin ucundan süzülən qanın, illərlə gizlədilmiş, susmuş xalqın azadlıq fəryadıdır.1959-cu ilin soyuq səhərlərində dünyaya gələn “Gülüstan” poemasını sadəcə poetik əsər kimi qiymətləndirmək böyük yanılmadır. O, qəlbin ən dərin qatlarından gələn bir millət həsrətidir; iki ayrı qismətə bölünmüş, qırıq-qırıq parçalanmış bir xalqın  həm torpağın, həm də ruhun parçalanmasının simvoludur.

Hələ uşaq yaşlarında atasının dostlarının dillərindən eşitmişdi: “Təbrizdə Azərbaycan bayrağı sancılıb!” Bu xəbərin körpə ürəyində yaratdığı parlaq ümid, bir yuxu kimi işıqlanmış, amma zamanın sərt küləkləri altında sönməyə başlamışdı.İllər keçdikcə, o ümidin yerini qəzəb aldı, həsrət bürüdü, susqunluğun soyuq pərdəsi örtüldü. Bu susqun yanğı, şairin ruhunun ən dərin qatlarında od kimi yanmağa davam etdi, sanki gizlənmiş bir vulkanın əsrarəngiz partlayışı kimi.Nəhayət, o od qələmin ucunda alova çevrildi, qələm sanki bu əsir duyğuları, dondurulmuş fəryadı hər misrada açıb qoydu:

“İki qardaş bir-birinə yad oldu,

Bir ana da iki doğma itirdi...”

Bu misralar sadəcə bir şairin fəryadı deyil — bu, illərlə parçalanmış, ayrı düşmüş bir millətin, sarsılmış könüllərin xatirəsidir. Bəxtiyar Vahabzadə sərhədlərlə bölünmüş coğrafiyadan daha çox, qəlblərin necə yarıldığını, sevginin necə sındığını, itkinin necə qaranlıq bir ağrı kimi içə yuvarlandığını danışır.

“Gülüstan” — bu ad, bir xalqın ruhunda yaranmış, heç vaxt tam sağalmayan dərin bir yaradır. 1813-cü ildə imzalanan Gülüstan müqaviləsi ilə Azərbaycan iki yerə bölündü — xəritədə sərhədlər çəkildi, amma ürəklərdə də qanlı xətlər oyuldu.Bu parçalanma yalnız torpağı bölmədi; o, birlik və sevgi bağlarını qopararaq, hər birimizin içində sükutda gizlənmiş fəryadlar yaratdı. Hər birimiz, bu fəryadları duyaraq yaşamaq məcburiyyətində qaldıq.Poemanın ilk fəsli 23 oktyabr 1960-cı ildə “Nuxa fəhləsi” qəzetində dərc olundu. O andan etibarən, “Gülüstan” əsəri gizli əlyazmalarda, küncündə qalan səhifələrdə, yataqxanaların pəncərəsindən gələn küləklərdə, çayxanaların səs-küylü otaqlarında yaşamağa başladı.Bu, yalnız bir ədəbiyyat nümunəsi deyildi — bu, millətin qəlbində basdırılmış ümid və oyanış çağırışı idi. Lakin bu çağırış, Vahabzadənin universitetdən uzaqlaşdırılması, ona “millətçi” və “təxribatçı” damğalarının yapışdırılması ilə cavablandı.Lakin o, heç vaxt susmadı. Qələmində yazdığı hər söz, gizli məhəbbətin pıçıldadığı qadağan olunmuş bir səs kimi idi: “Danışmaq olmaz, amma susmaq da mümkün deyil.”Şair bu şeirlə qaranlıq gecədə səhərin gəlməsini gözləyən bir çıraq idi. İşığın soyuq, qaranlıq anlarda belə sızacağını, sönməyəcəyini bilirdi.“Gülüstan” yalnız bir şeir deyil — bu, yaralı millətin ruhuna çəkilən, səmimi, səssiz bir məlhəmdir. Hər bir oxucu, sətirləri araşdırdıqca, öz içindəki bütövlüyün və itkinin səslərini eşidəcək:

“Biz hələ də bütöv deyilik.”

Millət yalnız xəritədəki sərhədlərlə bölünmür. Qəlblər də sərhəd tanıyır, daha ağır, daha dərin sərhədlər. Bu sərhədlər, görünməz zəncirlər kimi, insanları ayrı salır, sevginin, dostluğun, qardaşlığın arasına sərt daşlar qoyur.Biz, bu parçalanmış xəritənin hər bir nöqtəsi, ruhumuzun qırıq aynalarında əks olunan ayrı-ayrı parçalayıq. Amma unutmayaq ki, hər qırıq aynanın arxasında işıq gizlənir, hər parça özündə bütövlüyün toxumunu saxlayır.Bütün bu sarsıntılara, səssizliklərə baxmayaraq, ümid var. Hər sətirdə, hər nəfəsdə, hər qəlb döyüntüsündə bu bütövlüyə çatmaq arzusu yaşayır.

Tarixi Not: Müqavilələrdən Daha Dərin Yaralar

1813-cü ildə imzalanan Gülüstan müqaviləsi yalnız coğrafiyanı bölmədi, həm də iki qardaşın qəlbini parçaladı. O gün iki ayrı taleyin başlanğıcı oldu.Azərbaycanın bir hissəsi sərhədlər arasında qaldı, digər hissəsi isə uzaqlarda, ayrı bir taledə yaşamağa başladı. Bu bölünmə, illər boyunca sönməyən bir yara kimi xalqın ruhunda iz buraxdı.

Bəxtiyar Vahabzadə və Mübarizəsi

Onun qələmi susmadı, çünki o, bu xalqın səsi idi. Hər misra, hər sətir azadlıq istəyi ilə dolu idi.Ona “millətçi” damğası vuruldu, amma o, öz yolundan dönmədi. Çünki bildi ki, həqiqət nə qədər acı olsa da, susmaq onu yox etməyəcək.“Gülüstan” bizə xatırladır ki, hələ də tam bütöv deyilik.Amma bu bütövlüyü tapmaq — həm fərdi, həm də milli bir vəzifədir.Qəlbimizin sərhədlərini aşmaq, birliyi, sevgini bərpa etmək bizə bağlıdır.Biz, bu parçalanmış xəritənin bir nöqtəsi olaraq, həm də bütövlüyün, birliyin və ümidi daşıyırıq.

❓ Sual:

Səncə, millət yalnız xəritələrdəki sərhədlərləmi bölünür? Yoxsa qəlblərin öz sərhədləri də var?

Unutmayaq ki, hər birimiz bu yaralı xəritənin bir nöqtəsiyik, amma hər bir nöqtədə dəyişmək və birləşmək gücü də var.