Günəş dağların arxasına çəkilib göy üzü mis rənginə boyananda kəndin arxasında gizlənmiş qədim mağaraya doğru yol aldım. Ayaqlarımın altındakı torpaq nəmli, sərt və qədim kimi görünürdü, hər addımda sanki minilliklərin nəfəsi mənimlə danışırdı. Uşaqlıqdan eşitdiyim hekayələr qulağımda səslənirdi: “Orada torpaq danışır, alov isə yaddaşı oyadır.” O vaxtlar bunlar mənə sadəcə əfsanə kimi gəlirdi, amma indi içimdəki əbədi sual, qorxularım və unudulmuş arzularım hər addımda irəli çəkirdi. Küləyin qısa fısıltısı, torpağın nəmli qoxusu...Hər biri mənə bir çağırış kimi görünürdü, içimdə həm həyəcan, həm də dərin qorxu yaratdı.Mağaranın girişinə yaxınlaşanda hava qəfil soyudu, küləyin nəfəsi kəsildi, quşların qanad çırpıntısı yox oldu, sanki dünya bir anlıq dayanmışdı. Dayandım, dərin nəfəs aldım, amma nəfəsim belə qaranlığın sükutunda əks-səda verdi. Qəribə bir titrəyiş içimdə yayıldı, sanki mağara mənim içimdəki hər qorxunu və ümidi oxuyurdu: “Dönsən yaxşı olar.” Amma ayaqlarım artıq məni qucaqlayan qaranlığa doğru aparırdı. İçimdə qarışıq bir hiss vardı – həm qorxu, həm də qəribə bir cazibə, sanki qaranlıq mənim gizli arzularımı açmağa can atırdı.İlk addımımı içəri atanda sükut məni uddu. Divarlar yaxınlaşdı, hər daş nəfəs aldı, hər çat bir hekayə danışdı. Çırağımı yandırdım, zəif işıq divarlara dəydi. Kölgələr rəqsə başladı, sanki ruhları mənim addımlarımı izləyirdi. Onların hər biri fərqli hekayəni daşıyır, hər iz minillərin xatirəsini saxlayırdı. Mənim ürəyimdə həm qorxu, həm də qəribə bir rahatlıq yayıldı, sanki keçmiş və indiki an arasında bir körpü qurulmuşdu. Hər addımım torpağın ritmi ilə rezonans yaradır, mənim nəfəsim alovun titrəməsi ilə qarışırdı.Divarlarda oyulmuş əl izlərinə toxundum. Soyuq daş barmaqlarıma dəyən kimi içimdə qəribə bir istilik yayıldı. Hiss etdim ki, bu izlər min illərin nəfəsini daşıyır, hər biri bir ruh, bir qığılcım kimi orada dayanıb mənim üçün pıçıldayırdı. Mənim əlimlə onların əli arasında görünməyən bir körpü quruldu. Qəfil bir sual gəldi: “Sən buraya niyə gəldin?” Cavab tapa bilmədim. Mən də öz-özümə soruşdum: bəlkə də buraya gəlməyimin səbəbi qorxularımı, unudulmuş arzularımı və içimdəki sükutu görməkdir?

İrəlilədikcə damcıların ritmik səsi qulağıma dəydi. Torpağın və su damlalarının ritmi sanki mənim damarlarımda əks-səda verdi. Bir… iki… üç… Hər damla mənə deyirdi: “Sən buradasan, amma əslində o zamanın bir hissəsisən.” Mənim nəfəsim də bu ritmə qarışdı, sanki zamanla bir addım atırdım, keçmiş və gələcək arasında yavaş-yavaş itən bir anın içində idim. Qulağımda uşaqlıq xatirələrinin pıçıldadığı səslər  – atamın yanında alovun yanında oturub hekayələr dinlədiyim anlar gözümün önündə canlandı. O zamanlar hər qığılcım yeni bir səs kimi gəlirdi, indi isə o səs mənim içimdə yaşayırdı.O xatirələr mənə bir sual verdi: “Əgər keçmişin səsini eşidirsənsə, niyə indiki anı qaçırırsan?”

Mağaranın ortasında kiçik bir ocaq yeri gördüm. İçimdə alovu yandırmaq ehtiyacı oyandı. Cibimdən çaxmağı çıxardım və kiçik bir qığılcım yaratdım. Alov alışdı, kölgələr divarlarda rəqs etdi. O an qəribə bir Səs eşitdim:

— Qorxma…

Əllərim əsdi. Ətrafıma baxdım, amma heç kim yox idi. Yalnız alov danışırdı. Sonra başqa bir fısıltı gəldi:

— Buradaydıq… buradayıq…

Kölgələrin hər biri fərqli bir hekayə daşıyırdı. Birinin əli göyə qalxmışdı, duaları illərdir orada saxlanırdı. Digəri əyilmişdi, yorğun və kədərli görünürdü, amma gözlərində ümid parıltısı vardı. Başqa bir kölgə uşaq idi.Əlinə toxunanda ürəyimdə isti bir hiss yayıldı. Onlar mənim qorxularım, arzularım və unudulmuş dualarım idi.Birdən divarlardan bir sual gəldi:

— Sən niyə gəldin?

Mən susdum. İçimdəki cavabsız suallar qapalı qaldı, amma bir hiss mənim bütün damarlarımda yayıldı: “Bəlkə cavab sən özünsən.”

Alovun şölələri böyüdükcə kölgələr mənə yaxınlaşdı. Onlar artıq yalnız kölgə deyildi. Mən onları həqiqətən gördüm: birinin əli göyə qalxmışdı, birinin baxışı sonsuzluğa dikilmişdi. Onların hər biri mənim içimdəki qorxuların və arzuların simvolu idi. Mən diz çökdüm, əllərimi torpağa basdım. Nəm torpaq sərin olsa da içində istilik vardı. O an anladım ki, torpaq yaddaşdır, hər nəfəsi, hər xatirəni saxlayır. Biz bu dünyadan bir gün gedirik, amma torpaq unutmur. Hər addımımız, hər göz yaşı, hər nəfəs torpaqda qalır.Alov mənə baxdı, mən alova. Qığılcımın fısıltısı yüksəldi:

— Sən də əslində qığılcımsan.Biz hamımız qığılcımlarıq. Doğulur, yanır və sönürük. Amma getdikdən sonra izimizi buraxırıq.

Birdən başa düşdüm: gördüyüm kölgələr mən idim. Mənim qorxularım, unudulmuş dualarım, gizlədiyim arzularım. Mən keçmişi tapmaq üçün gəlmişdim, amma özümü tapdım.Sonra mağaranın darısqal qaranlıq hissəsində sıxışdım. Nəfəsim daraldı, ürəyim sürətlə döyünürdü. Qığılcım məni yol göstərdi, amma kölgələr daha da yaxınlaşdı. Sanki hər biri bir sual soruşurdu:

— Həqiqətən sən buna hazırsan?

Alov zəiflədi, qığılcımlar sönməyə başladı. Mağara yenidən qaranlığa qərq oldu. Mənim içimdə isə başqa bir işıq yanmağa başladı. Artıq bilirdim ki, qığılcım sadəcə od deyil ,ruhun özüdür.O an mağara mənə sonuncu sualını verdi, hər damarımda çırpınaraq:

“Əgər hər qığılcım bir başlanğıcdırsa, sən hələ hansı sualı oyatmaq istəyirsən?”

Sükut içimdə çırpındı. Hər kölgə, hər damcı, hər qığılcım bir səs kimi mənə cavab verdi.Göründüyündən daha səssiz, amma sarsıdıcı idi. Mən başa düşdüm ki, hər sual özü bir başlanğıcdır, və cavab hələ gəlməyib .Bəlkə də heç vaxt gəlməyəcək. Amma məhz o boşluq, o gözləmə, o titrək fısıltılar ruhumuzu silkələyir və onu azad edir.