Məktəbdə müəllimdən sual soruşanda “Bu sual imtahanda düşməyəcək, boş ver” deyən müəllimlə “Cavabını bilmirəm, sabah araşdırıb deyərəm” deyən müəllimin düşüncə tərzi eyni ola bilərmi?

Əlbəttə ki, yox. Çünki birincisi dərs prosesinə imtahanın cavab açarı kimi baxır, ikincisi isə bilik axtarışına açıqdır. Bu, o fərq kimidir ki, biri çayı stəkanın dibində qalan 2 qaşıq şəkərin hesabına şirinləşdirir, digəri isə çayı dəmləyənə “qardaş, bu dəfə bir az yaxşı dəmlə də, həyatın dadı gəlsin” deyir.

Müəllimin yanaşması, əslində, şagirdin gələcək düşüncə tərzini formalaşdırır. Məsələn, “imtahanda düşmür” deyən müəllim həyat boyunca insana belə bir mesaj verir: “Öyrənməyə ehtiyac yoxdur, əsas odur, sistem nə istəyir.” Bu yanaşma ilə böyüyən biri sabah işdə də deyəcək: “Mən bunu niyə edim? Rəhbər tapşırmayıb axı.” Hətta evdə belə: “Zibili niyə tullayım? Bu, imtahanda düşmür ki!”

Digər tərəfdən, “bilmirəm, araşdırıb deyərəm” deyən müəllim fərqli bir dünyanın qapısını açır. Bu müəllim həm də etiraf etməkdən qorxmur. Düşün ki, müəllim deyir: “Cavabı bilmirəm.” Bu, məktəbdə görülən nadir canlı kimidir. Elə bil zooparka gedib dinozavr görmüsən. Amma bu cür müəllimlər uşaqda araştırma sevgisi yaradır. Belə şagird sabah iş yerində də deyəcək: “Bunu bilmirəm, amma öyrənib taparam.” Hətta evdə belə: “Zibili niyə tulladım? Çünki öyrəndim ki, tullamayanda qoxu gəlir.”

Təhsil sistemində problem budur: Biliksizliyi gizlətmək ayıb sayılır, halbuki gizlətmək yox, araşdırmaq inkişaf gətirir. Bir müəllimin “bilmirəm” deməsi, bəzilərinin gözündə zəiflik kimi görünür. Əslində isə bu cümlə bir növ intellektin idman zalıdır: ustalıq səhvdən qaçmaqda deyil, səhvi görüb düzəltməkdədir.

Üstəlik, bir absurd vəziyyəti təsəvvür et: uşaq müəllimdən soruşur ki, “Yarpaq niyə yaşıl olur?” Müəllim isə cavab vermək əvəzinə deyir: “Gic-gic danışma, yarpaq yaşıl olmayacaq ki?” Belə bir cavabla utandırılan uşağın aqibəti sizcə necə olar? O uşaq soruşmaqdan çəkindiyi kimi, gələcəkdə düşünməkdən də qorxacaq. Bilik axtarmaq əvəzinə susmağı seçəcək. Halbuki bir müəllimin səhv yanaşması bəzən bir şagirdin bütün həyatına təsir edir.

Nəticə?

Bir müəllimin fərqi, şagirdin dünyaya baxışını ya qapadır, ya açır. Biri uşağı imtahanın dairəsinə salır, o biri isə sualların arxasında duran dünyaya baxmağa həvəsləndirir. Bir sözlə, biri beynini “saxlama rejiminə”, digəri “axtarış rejiminə” keçirir.

Əsas məsələ budur ki, sual sadəcə sual deyil. Bəzən uşağın gələcək düşüncə tərzinin ilk qığılcımıdır.